Jak pomóc dzieciom w doskonaleniu umiejętności czytania ze zrozumieniem?

Umiejętność czytania to jedna z podstawowych umiejętności, której dzieci się już uczą na samym początku nauki szkolnej. Czy ta umiejętność jest dobrze wykorzystywana?  Bardzo wiele osób nawet dorosłych, pomimo, że nie mają opanowaną  techniczną stronę odczytania tekstu, to mają problemy ze rozumieniem tego co czytają. Oto kilka pomysłów i ćwiczeń jak uczyć czytania ze zrozumieniem, a przy okazji też myślenia, bo nic tak nie uczy myślenia, jak właśnie czytanie ze zrozumieniem. 

1. Zadaj pytania przed czytaniem 

Najprostszym ćwiczeniem pomagającym uczyć się czytania ze zrozumieniem jest zadanie pytań do tekstu przed jego czytaniem. Wręczmy uczniom tekst z kilkoma prostymi pytaniami, na które mają znaleźć odpowiedź. Dobrym pomysłem jest tutaj zadanie np. 3 pytań, na które odpowiedź znajduje się w tekście oraz czwartego, na które w tekście nie ma odpowiedzi. Po znalezieniu odpowiedzi na 3 pierwsze pytania, dzieci zaczynają dokładniej czytać tekst, szukając odpowiedzi na 4. pytanie. Trzeba dokładnie i ze zrozumieniem przeczytać tekst, żeby się zorientować, że odpowiedzi na to pytanie nie ma w tekście.

2. Podkreśl najważniejsze informacje 

Ciekawym i wbrew pozorom, nie tak łatwym ćwiczeniem, jest poproszenie  o podkreślenie (zakreślenie) najważniejszych informacji. Możemy zrobić to w taki sposób:

– Kolor czerwony – od jednego do trzech najważniejszych słów

– Kolor pomarańczowy – kolejne od 1-3 najważniejsze słowa

 – Kolor zielony – wszystko inne, co jest ważne. To ćwiczenie tylko pozornie jest łatwe, bo tak naprawdę trzeba zrozumieć całość przekazu, podzielić go na pewne mniejsze fragmenty i nadać im ważność.

3. Zadaj pytania po czytaniu 

Podobnym ćwiczeniem jest zadanie pytań o czytaniu. Możemy zadać pytania otwarte (dlaczego? jak?) lub sprowadzające się do prostej odpowiedzi (kto? co? kiedy?), ale możemy również przygotować zdania twierdzące i zapytać, czy są prawdziwe, czy nie: PRAWDA czy FAŁSZ. Podobnie jak poprzednio warto zapytać również o coś, czego nie ma w tekście. Uczenie czytania ze zrozumieniem to również pokazywanie, że nie zawsze to, czego szukamy jest w danym tekście i, że trzeba potrafić to znaleźć. 

4. Opowiedz mi o tym własnymi słowami 

To jest bardzo ciekawe ćwiczenie, ale wymaga więcej czasu. Poproś ucznia o opowiedzenie własnymi słowami, tego, co autor tekstu chciał nam przekazać. 5. Streść to w jednym zdaniu Opowiedzenie własnym słowami tego, co autor chciał nam przekazać to dopiero początek właściwego zrozumienia tekstu. Drugim etapem jest zastanowienie się, co jest w tym najważniejsze. Możemy poprosić dzieci o streszczenie danego tekstu w jednej myśli, w jednym zdaniu. Tutaj możemy zadać pytania pomocnicze: 

– Jaka jest najważniejsza myśl, którą autor chce nam przekazać? 

– Ujmij treść tekstu w jednym zdaniu. 

– Jeśli to były artykuł w gazecie, jaki miałby tytuł / nagłówek? 

– Jakim mottem / przesłanie moglibyśmy opisać treść książki? 

To ćwiczenie bardzo ciekawie wykonuje się w odniesieniu do treści całej lektury. Zadajcie je dzieciom, a zobaczycie, co tak naprawdę zrozumieli. Jednak zanim to zrobicie, zachęcam do wykonania tego ćwiczenia na samym sobie. Spróbuj streścić tekst książki w jednym zdaniu (przykład jak to zrobić podaję mniej widoczną czcionką, aby nie sugerować odpowiedzi) np.:

Słowacki – Balladyna: „Nie warto być nieuczciwym, bo prędzej czy później to obróci się przeciwko Tobie” 

Dostojewski – Zbrodnia i Kara: „Każdego zbrodniarza czeka kara” 

Camus – Dżuma: „W każdym człowieku jest wiele zła, z którym ciężko jest mu sobie samemu radzić” 

de Saint-Exupéry – Mały Książę: „Dobrze widzi się tylko sercem” (to akurat jest dosłowny cytat z książki, ale świetnie streszcza ją całą) 

Baczyński – Elegia o…[chłopcu polskim]: „Wojna to straszne wydarzenie związane z samotnością, smutkiem, poczuciem wyobcowania, ale nie można poddać się własnym emocjom i walczyć o swoje wartości, nawet jeśli przypłaci się to śmiercią”

 Te zdania streszczają treść danego tekstu w odbiorze ich czytelnika. Po takim ćwiczeniu możemy rozpocząć  fascynującą dyskusję o tym, co  zauważył w danym tekście, dlaczego właśnie to itd...  

6. Jaki to ma skutek dla Ciebie 

Kolejnym bardzo dobrym ćwiczeniem, jeśli tekst jest już dłuższy, a zawarta w nim treść  daje  możliwość uruchomienia głębszego sposobu przetwarzania informacji (np. bardziej emocjonalne), jest zapytanie, co dla ciebie jest ważne w tym tekście,  jak możesz go zastosować  w swoim życiu, co pod wpływem tego tekstu możesz zmienić w swoim życiu, czego cię to nauczyło. Pytania należy dostosować do wieku dziecka, aby było ono dla niego zrozumiałe. Przy trochę starszych dzieciach możemy  posłużyć się np. takimi pytaniami pomocniczymi:

– Co osobiście wynosisz dla siebie z tego tekstu? 

– Czego ten tekst Cię nauczył?

– Co możesz zmienić w swoim życiu pod wpływem tego tekstu? 

– Jaka jedna rzecz z tego tekstu Cię zainspirowała? 

 W ten sposób możemy czytać nie tylko teksty dotyczące zanieczyszczeń środowiska, ale np. biografie inspirujących postaci, opisy wydarzeń historycznych, bajki, baśnie, krótkie opowiadania a nawet dłuższe teksty. 

7. Znajdź drugie dno 

Najbardziej angażującą metodą uczenia czytania ze zrozumieniem to uczenie myślenia: myślenia krytycznego, wieloaspektowego, analizy. Jeśli tekst daje takie możliwości to warto zadać  np. takie  pytania: 

– Czy ten tekst ma jakieś drugie dno? 

– Dlaczego autor napisał ten tekst? 

– Czy to co pisze autor, to prawda? 

Czy komuś może zależeć na tym, żebyśmy myśleli, że to prawda? 

A może autor myli się niecelowo?

 – Co czuł autor, kiedy to pisał? Może się bał? Może był wesoły? Może był zmęczony? itd...

– Czy autor tak samo rozumie poszczególne słowa jak ja? (np. solidarność, sprawiedliwość) oczywiście pytania można modyfikować i dostosowywać do możliwości rozwojowych dziecka.